Đó là chia sẻ với Zing của ông Dov Zakheim, cựu thứ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ, hiện là cố vấn cấp cao Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), về tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo về Biển Đông đưa ra hôm 13/7.
Ông Zakheim cho rằng với tuyên bố này Mỹ đã đi xa hơn so với lập trường vốn nhấn mạnh nhiều lần trước đây về tầm quan trọng của tự do hàng hải.
Lời cảnh báo tới Trung Quốc
“Ông Pompeo đã vượt xa lập trường đó, nói rõ các yêu sách của Trung Quốc là bất hợp pháp, rằng đường chín đoạn là vô nghĩa và phán quyết của Tòa trọng tài The Hague năm 2016 là cơ sở cho chính sách của Mỹ. Đây là cảnh báo trước đối với Trung Quốc!”.
“Trung Quốc không có cơ sở pháp lý nào để đơn phương áp đặt tham vọng của nước này với khu vực. Bắc Kinh không đưa ra được căn cứ pháp lý phù hợp nào cho cái gọi là ‘Đường 9 đoạn’ trên Biển Đông kể từ năm 2009”, Ngoại trưởng Pompeo nhấn mạnh trong tuyên bố mới đưa ra hôm 13/7.
Theo người đứng đầu Bộ Ngoại giao Mỹ, Washington không chấp nhận các tuyên bố phi lý trên biển của Trung Quốc đối với hầu hết Biển Đông và ủng hộ các đồng minh Đông Nam Á bảo vệ quyền chủ quyền đối với các nguồn tài nguyên ngoài khơi “phù hợp với quyền và nghĩa vụ của họ chiếu theo luật pháp quốc tế”.
“Hôm nay chúng tôi củng cố chính sách của Mỹ” về Biển Đông, Ngoại trưởng Pompeo khẳng định, gọi đây là một phần quan trọng và gây tranh cãi ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Bà Bonnie Glaser, cố vấn cấp cao về châu Á và Giám đốc Dự án Sức mạnh Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), cho biết Tuyên bố của ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo một lần nữa nhấn mạnh những tuyên bố trước đó từ Washington rằng đường chín đoạn mà Trung Quốc đơn phương đòi yêu sách trên Biển Đông là hoàn toàn phi pháp.
Đây là lần đầu tiên Mỹ chính thức bác bỏ từng luận điểm cụ thể của Trung Quốc với các yêu sách trên Biển Đông. Ông Pompeo khẳng định Washington bác bỏ bất cứ tuyên bố nào của Trung Quốc đối với vùng biển “bên ngoài vùng lãnh hải 12 hải lý tính từ các đảo mà Bắc Kinh tuyên bố ở quần đảo Trường Sa (của Việt Nam – PV)”.
Bởi vì Trung Quốc không thể đưa ra cơ sở hợp pháp nào cho yêu sách chủ quyền của họ trên Biển Đông, Ngoại trưởng Pompeo nói Mỹ bác bỏ bất kỳ tuyên bố chủ quyền nào của Trung Quốc đối với vùng biển xung quanh bãi Tư Chính của Việt Nam, bãi đá Luconia ngoài khơi Malaysia, các vùng thuộc đặc quyền kinh tế của Brunei, và vùng biển quanh đảo Natuna Besar của Indonesia.
Ngoại trưởng Pompeo cũng ủng hộ phán quyết của Toà trọng tài PCA rằng Trung Quốc không có tuyên bố chủ quyền hợp pháp đối với bãi cạn James, bãi ngầm cách Malaysia 50 hải lý và cách bờ biển Trung Quốc 1.000 hải ký. Trong các chiến dịch tuyên truyền sai lệch của mình, Bắc Kinh thường gọi bãi này là “lãnh thổ cực nam”.
Chia sẻ với Zing, bà Glaser cho rằng tuyên bố của Ngoại trưởng Pompeo vẫn thể hiện Mỹ không thay đổi trong chính sách trung lập về các tuyên bố của các nước ở Biển Đông. “Mỹ đã thể hiện rõ rằng các yêu sách của Trung Quốc về quyền hàng hải với các thực thể chìm là phi pháp. Các tuyên bố trước đây của Mỹ đã nhấn mạnh đường chín đoạn là phi pháp, đồng thời đặt câu hỏi về tính hợp pháp đối với tuyên bố mở rộng của Trung Quốc. Những tuyên bố đó của Trung Quốc rất mơ hồ”, chuyên gia CSIS nói.
Chuyên gia cấp cao của CSIS cho rằng thời điểm đưa ra tuyên bố nói trên của Ngoại trưởng Pompeo cũng đáng chú ý. “Tôi cho rằng các nhà hoạch định chính sách của Mỹ đang tìm các con đường để ủng hộ những bên nhỏ hơn (ở Biển Đông) và trợ giúp họ thực hiện các quyền hợp pháp để đánh bắt cá và phát triển năng lượng bên trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) kéo dài từ bờ biển của họ. Và thời điểm đánh dấu 4 năm phán quyết ngày 16/7 (của tòa trọng tài quốc tế trong vụ kiện của Philippines về Biển Đông) là cơ hội tốt để thể hiện sự ủng hộ đó”.
Bước ngoặt chính sách
Trong tuyên bố, Ngoại trưởng Pompeo nêu rõ bất cứ hành động nào của Trung Quốc “bắt nạt các nước khác trong đánh bắt cá hay phát triển hydrocarbon trong vùng biển (theo phán quyết của tòa trọng tài quốc tế trong vụ kiện của Philippines về Biển Đông), hay thực hiện các hành động này một cách đơn phương, đều phi pháp”.
Chuyên gia phân tích cấp cao về quốc phòng tại Rand Corp Derek Grossman cho rằng tuyên bố đánh dấu bước ngoặt so với các chính sách trước đây của Mỹ. “Lập trường truyền thống là Mỹ không công nhận yêu sách của Trung Quốc đối với 90% Biển Đông, nhưng Washington không chính thức đưa ra lập trường với từng tuyên bố cụ thể (như tuyên bố mới nhất)”, ông nhận định.
Chuyên gia nghiên cứu cao cấp của Heritage Foundation, ông Dean Cheng cho rằng tuyên bố của ngoại trưởng Mỹ “nhắc lại, nhưng nay rõ ràng và ở dạng tài liệu, lập trường lâu đời của Mỹ rằng yêu sách của Trung Quốc với Biển Đông về “đường chín đoạn” là quá đáng, không có vị thế quốc tế, không có chỗ đứng về pháp lý quốc tế và không được Mỹ chấp nhận.
Tuyên bố của Ngoại trưởng Pompeo được đưa ra trong bối cảnh các tàu sân bay Mỹ đang tập trận ở Biển Đông.
Ông Greg Polling, chuyên gia về Biển Đông tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (Mỹ) nói trên đài NPR rằng tuyên bố của Ngoại trưởng Pompeo thể hiện “Mỹ có thể trung lập trong tranh chấp tại các đảo, nhưng chúng ta không trung lập đối với tình hình vùng biển”.
Theo ông Polling, nếu Mỹ kêu gọi được sự ủng hộ quốc tế đối với lập trường của mình, điều đó sẽ đẩy Trung Quốc vào thế khó xử.
“Bắc Kinh muốn là lãnh đạo toàn cầu. Nhưng anh không thể là lãnh đạo nếu mọi người đều nghĩ anh đang vi phạm luật quốc tế và bắt nạt hàng xóm”, ông nói.
Đỗ Quyên – Zing
