Cựu cố vấn nói tổng thống Mỹ có nhiều hành động có thể bị điều tra luận tội, không chỉ mỗi việc gây áp lực buộc Ukraine điều tra đảng Dân chủ.
John Bolton, cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ, vừa ra mắt cuốn hồi ký với những tiết lộ gây chấn động, trong đó miêu tả nhiều sai lầm của Tổng thống Donald Trump khi sử dụng quyền lực của mình để mưu cầu lợi ích cá nhân và đặt lợi ích chính trị của bản thân lên trên lợi ích quốc gia.
Cuốn hồi ký, có tựa đề The Room Where It Happened (Căn phòng nơi chuyện đó xảy ra), kể lại 17 tháng đầy biến động ông Bolton bên cạnh ông Trump qua vô số khủng hoảng và thách thức về chính sách đối ngoại. Song sự chú ý chủ yếu tập trung vào những khẳng định của cựu cố vấn rằng tổng thống Mỹ đã thực hiện nhiều hành động khác nhau mà đáng lẽ có thể bị điều tra luận tội, không chỉ có việc gây áp lực buộc Ukraine điều tra đảng Dân chủ.
Ông Bolton cũng tiết lộ ông Trump nhờ Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình giúp ông giành chiến thắng trong cuộc bầu cử sắp tới bằng cách mua thêm nhiều nông sản Mỹ. Ông cũng cho thấy ông Trump vừa muốn tỏ ra kiên định, vừa thay đổi liên tục với ưu tiên đạt được thỏa thuận với Triều Tiên hay Iran, dù là thỏa thuận tệ. Và ông cũng phơi bày sự nạn nứt giữa Ngoại trưởng Mike Pompeo, người đã gọi ông là “kẻ phản trắc”, với ông chủ Nhà Trắng.
Trump không “rắn” với Tập như chúng ta nghĩ
Khi tỷ lệ ủng hộ của công chúng sụt giảm trong bối cảnh đại dịch virus corona, ông Trump cố thoái thác trách nhiệm bằng cách lên án Bắc Kinh để “dịch bệnh ở Trung Quốc” lan ra ngoài biên giới. Tổng thống đã có các bước đi để thể hiện sự phản đối của mình, bao gồm việc cắt tài trợ của Mỹ cho Tổ chức Y tế Thế giới.
Tuy nhiên, cũng như trong cuộc chiến thương mại, ông Trump vẫn duy trì mối quan hệ thân mật với ông Tập, không trực tiếp chỉ trích nhà lãnh đạo Trung Quốc. Chính ở điều này, cuốn sách của Bolton có thể có gây tổn hại nhiều nhất cho ông Trump, khi miêu tả tổng thống Mỹ thậm chí tỏ ra nhún nhường trước ông Tập trong không gian riêng tư, nhờ ông Tập trợ giúp để có thể tái đắc cử vào tháng 11.
Câu chuyện chấn động nhất về những lần tiếp xúc giữa ông Trump với ông Tập xoay quanh cuộc gặp một – một tại Nhật Bản vào tháng 6/2019 khi nhà lãnh đạo Trung Quốc phàn nàn về sự gia tăng những lời chỉ trích Trung Quốc tại Mỹ.
Ông Trump cho rằng ông Tập đang nói đến các nghị sĩ đảng Dân chủ, theo ông Bolton, và đồng ý rằng các đối thủ chính trị của ông đã thể hiện “sự thù địch rất lớn” đối với Bắc Kinh. Sau đó, ông bất ngờ chuyển hướng sang nói về cuộc bầu cử sắp tới tại Mỹ.
“Sau đó, một cách bất ngờ, Trump chuyển sang nói về cuộc bầu cử tổng thống Mỹ sắp tới, ám chỉ năng lực kinh tế của Trung Quốc và nhờ ông Tập đảm bảo ông sẽ giành chiến thắng. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của nông dân và việc Trung Quốc mua đậu nành và lúa mì nhiều hơn đối với kết quả bầu cử”, ông Bolton viết trong sách, theo Wall Street Journal.
Trong cùng cuộc họp, ông Trump ca ngợi ông Tập “là nhà lãnh đạo Trung Quốc vĩ đại nhất trong 300 năm qua”, vài phút sau sửa lại thành “nhà lãnh đạo vĩ đại nhất trong lịch sử Trung Quốc”.
Những tiết lộ này rõ ràng có thể ảnh hưởng đến triển vọng đắc cử của ông Trump, khi những tuyên bố hùng hồn, cứng rắn với Trung Quốc được xem là từng góp phần giúp ông giành chiến thắng năm 2016 và nay vẫn tiếp tục là lá bài của đương kim tổng thống cho cuộc đua 2020. Ông từng nhiều lần chỉ trích đối thủ Dân chủ, cựu phó tổng thống Joe Biden, là quá mềm mỏng với Bắc Kinh.
Chiến dịch của ông Biden nhanh chóng bám vào những tiết lộ này. Trong một tuyên bố, cựu phó tổng thống cáo buộc ông Trump “sẵn sàng đánh đổi các giá trị cân chủ được nâng niu nhất của chúng tôi cho lời hứa suông về một thỏa thuận thương mại mỏng manh đã đưa ông ra khỏi cuộc chiến thuế quan thảm khốc gây thiệt hại rất lớn cho nông dân, các nhà sản xuất và người tiêu dùng của chúng ta”.
“Nếu những câu chuyện này là đúng”, ông Biden tiếp tục, “đây không chỉ là sự đáng ghê tởm về mặt đạo đức, mà còn là sự vi phạm nghĩa vụ thiêng liêng của Donald Trump… trong việc bảo vệ các lợi ích của Mỹ và bảo vệ các giá trị của chúng ta”.
Theo ông Bolton, cuộc trò chuyện giữa ông Trump với ông Tập không chỉ phản ánh sự không nhất quán trong chính sách thương mại của tổng thống Mỹ mà còn cho thấy sự nhập nhằng về lợi ích chính trị của chính ông và lợi ích quốc gia của Mỹ trong suy nghĩ của ông Trump.
“Trump trộn lẫn chuyện cá nhân và chuyện quốc gia không chỉ trong các vấn đề thương mại mà trong toàn bộ lĩnh vực an ninh quốc gia. Tôi rất khó để chỉ ra bất kỳ quyết định quan trọng nào của Trump trong thời gian tôi ở Nhà Trắng mà không được điều khiển bởi các tính toán để có thể tái đắc cử”, ông Bolton viết.
Một ngày sau khi những tiết lộ này được công khai trên báo chí, khi tham dự sự kiện với các thống đốc bang tại Nhà Trắng hôm 18/6, ông Trump đã dành thời gian để tung ra dòng tweet từ điện thoại: Ông đe dọa tách nền kinh tế Mỹ khỏi Trung Quốc, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.
Tuyên bố của ông Trump là một loạt đoạn khác nữa trong cuộc chiến thương mại dai dẳng giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng cũng cho thấy nỗ lực của tổng thống trong việc tái lập hình ảnh “diều hâu” với Trung Quốc trong mắt cử tri.
Với Triều Tiên và Iran, Trump tiền hậu bất nhất
Nếu với Trung Quốc, ông Trump là người “trong ngoài bất nhất” thì với Triều Tiên và Iran, ông là người “trước sau bất nhất”, theo những gì ông Bolton viết trong sách.
Tổng thống Trump biết chính xác những gì ông nhận được khi đưa John Bolton về làm cố vấn an ninh quốc gia vào mùa xuân năm 2018: nhân vật diều hâu không giấu giếm niềm tin rằng Iran và Triều Tiên có thể trở nên hoàn toàn mất kiểm soát vì các lệnh trừng phạt, và là người nói với tổng thống rằng tấn công các cơ sở hạt nhân “có lẽ là giải pháp lâu dài duy nhất”.
Cho đến nay, thí nghiệm trừng phạt đã thất bại: Triều Tiên đã ngồi vào bàn đàm phán nhưng, theo một số ước tính, đã mở rộng gấp đôi kho vũ khí trong nhiệm kỳ tổng thống Trump. Trong khi đó, người Iran đã phản ứng với việc ông Trump rút khỏi thỏa thuận năm 2015 bằng cách khôi phục sản xuất nhiên liệu hạt nhân và ngăn chặn thanh sát viên.
Cuốn hồi ký của ông Bolton cung cấp cái nhìn đầu tiên về những gì đã “trật đường ray” trên cả hai mặt trận – và tại sao biện pháp quân sự không bao giờ được sử dụng. Câu trả lời, ông Bolton nói, nằm ở vị tổng thống muốn được nhìn nhận mà kiên định nhưng lại thay đổi suy nghĩ hàng ngày, với ưu tiên hàng đầu là “đạt được thỏa thuận mà ông có thể mô tả là thành công lớn, ngay cả khi nó có những lổ hổng nghiêm trọng”, theo New York Times.
Không ai dám để ông Trump ở trong phòng một mình với nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong Un khi họ gặp nhau vào tháng 2/2019, ông Bolton nói. Và họ phải can ngăn ông gặp Ngoại trưởng Iran Mohammad Javad Zarif, một người khôn khéo, từng theo học tại Mỹ, vì họ sợ ông Zarif sẽ hoàn toàn áp đảo vị tổng thống.
Khi ông Bolton phải rời Hà Nội trước một cuộc họp báo, nơi các quan chức sẽ phải giải thích vì sao ông Trump và ông Kim không đạt được thỏa thuận, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nhìn cố vấn an ninh quốc gia với sự ghen tị và nói, “May mắn cho anh”.
“Trump hỏi tôi làm thế nào chúng ta có thể ‘trừng phạt nền kinh tế của một quốc gia cách 7.000 dặm'”, ông Bolton nhớ lại. “Tôi trả lời, ‘Bởi vì họ đang chế tạo vũ khí hạt nhân và tên lửa có thể giết chết người Mỹ'”.
“Đó là luận điểm tốt”, tổng thống nhất trí.
Như ông Bolton kể lại, đó chỉ là “một ngày khác tại văn phòng”. Ông kết luận rằng rủi ro lớn nhất trong chính sách đối ngoại của Mỹ là tổng thống phá hủy chính các chính sách của chính quyền mình, điều mà ông gọi là “sự chia rẽ giữa Trump và Trump”.
Trước khi ông Bolton đến Nhà Trắng, ông Trump nói với cố vấn an ninh quốc gia mới của mình rằng ông đã cam kết với Thủ tướng Israel, Benjamin Netanyahu, rằng “nếu ông ta sử dụng vũ lực” chống lại Iran, thì “tôi sẽ chống lưng cho ông ta”. Ông yêu cầu ông Bolton củng cố thông điệp này trong trong những chuyến đi chính thức đầu tiên tới Israel.
Song không rõ ông Trump có ý gì khi nói “chống lưng” – và liệu sự hỗ trợ đó phần lời chỉ là nói suông hay liệu điều đó có nghĩa là Mỹ sẽ điều quân tiếp viện nếu xung đột với Iran leo thang.
Khi ông Bolton yên vị trong văn phòng tại Nhà Trắng, ông biết rằng thực tế đã hoàn toàn khác. Ông Trump rút khỏi thỏa thuận hạt nhân Iran năm 2015, tự tin rằng người Iran sẽ quay lại xin tái đàm phán. Song lời đề đạt như vậy từ lãnh đạo tối cao Iran, Ayatollah Ali Khamenei, không bao giờ đến.
“Trump thường nói rằng mọi người trên khắp thế giới muốn nói chuyện với ông, nhưng bằng cách nào đó họ không bao giờ liên lạc”. ông Bolton viết. “Vì vậy, không có gì đáng ngạc nhiên, cuối cùng ông ấy bắt đầu suy nghĩ về việc đề nghị đối thoại với Iran”.
Những bất nhất như vậy cũng chi phối nỗ lực đối phó với Triều Tiên, nơi ông Bolton tự gây chiến với các nhà đàm phán của Bộ Ngoại giao Mỹ, những người muốn chọn giải pháp “từng bước” như Triều Tiên mong muốn. Cuối cùng hai bên đã không đạt được thỏa thuận như vậy, nhưng ông Bolton cho rằng việc này không lâu nữa có thể xảy ra.
“Triều Tiên và những người khác là chuyên gia lợi dụng một cách tối đa những người xem việc có được một thỏa thuận, bất kỳ thỏa thuận nào, là dấu hiệu cho thành công”, ông Bolton viết. “Chúng ta là một mục tiêu hoàn hảo”.
Trump thực sự đã “đối chác” với Ukraine
Tuy nhiên, dù ông Trump ứng xử với Trung Quốc, Iran hay Triều Tiên ra sao, ông vẫn chưa bị đưa luận tội vì hành động của mình. Song bê bối đổi chác với chính phủ Ukraine lại là chuyện khác, và tiết lộ của Bolton về những gì ông chứng kiến hoàn toàn là bom tấn.
Cuốn sách đưa ra bằng chứng trực tiếp cho thấy ông Trump đã móc nối việc đình chỉ 391 triệu USD viện trợ an ninh cho Ukraine với yêu cầu rằng Ukraine công bố điều tra về những hành động sai trái của đảng Dân chủ, bao gồm cả đối thủ Joe Biden. Đây là trọng tâm của cáo trạng luận tội đối với vị tổng thống, diễn ra đầu năm nay.
Nếu lời kể của ông Bolton là đúng, điều đó có nghĩa là Tổng thống Trump rõ ràng đã tìm cách sử dụng tiền thuế của người dân làm đòn bẩy để có được sự giúp sức từ một quốc gia khác cho chiến dịch chính trị của ông, theo Washington Post. Đây là hành động “đổi chác” (quid pro quo) mà đảng Dân chủ cáo buộc là lạm quyền.
Tại thời điểm phiên tòa luận tội, đảng Cộng hòa bác bỏ cáo buộc này bằng lập luận rằng các nhân chứng chỉ đưa ra bằng chứng gián tiếp vì họ không trực tiếp nghe thấy ông Trump liên kết chuyện điều tra và chuyện viện trợ với nhau. Ngược lại, ông Bolton là người ở trong căn phòng.
Ông Bolton nói ông cùng Ngoại trưởng Pompeo và Bộ trưởng Quốc phòng Mark Esper đã 8-10 lần cố thuyết phục tổng thống giải ngân khoản viện trợ, thứ mà Ukraine rất cần để tự bảo vệ mình trước cuộc chiến tranh với các lực lượng do Nga chống lưng.
Cuộc họp quan trọng diễn ra vào ngày 20/8, theo ông Bolton, khi ông Trump “nói rằng ông không ủng hộ việc gửi cho họ bất cứ thứ gì đến khi nào mọi tài liệu về cuộc điều tra Nga liên quan đến (Hillary) Clinton và ông Biden đã được giao nộp”.
Đảng Dân chủ cáo buộc Bolton ém lại câu chuyện quan trọng đối với lợi ích của công chúng và đưa nó vào cuốn hồi ký hái ra tiền.
Về phần mình, ông Bolton không nói liệu ông có tin các hành động của ông Trump với Ukraine có bị đáng bị luận tội hay không. Song ông viết các hành động của Trump là “vô cùng đáng lo ngại” và có thể là bất hợp pháp.
Ông Bolton miêu tả vị tổng thống hoàn toàn bị giam cầm trong “những tưởng tượng kiểu thuyết âm mưu” về Ukraine được nhồi nhét bởi luật sư riêng của ông, Rudolph W. Giuliani, và cách tiếp cận của ông Trump đối với một đồng minh của Mỹ hoàn toàn được thúc đẩy bởi lợi ích chính trị của chính ông, không phải là lợi ích quốc gia.
“Tôi nghĩ rằng toàn bộ sự việc là một chính sách tồi tệ, đáng nghi ngờ về mặt pháp lý và không thể chấp nhận được về mặt hành vi của tổng thống”, ông Bolton viết.
Trong cuốn sách, ông Bolton cũng biện hộ cho cách tiếp cận của mình đối với quá trình luận tội, cho rằng đảng Dân chủ thực hiện một cách vội vã, mang tính bè phái không cần thiết trong một quá trình được định hướng chủ yếu bởi lịch trình các cuộc bầu cử sơ bộ của đảng. Ông đổ lỗi cho họ vì đã thu hẹp trọng tâm của việc luận tội khi những gì ông gọi là “tội giống như vụ Ukraine” tồn tại trong toàn bộ chính sách đối ngoại của ông Trump.
Trump và Pompeo: Bằng mặt chưa chắc bằng lòng
Sau cùng, với tất cả những rối ren trong chính sách đối ngoại của Washington dưới thời Trump, một nhân vật dường như không thể không nhắc tới chính là Ngoại trưởng Pompeo. Và còn hơn cả nhắc tới, ông Bolton tiết lộ ông Pompeo có quan hệ “bằng mặt không bằng lòng” với Tổng thống Trump.
Cuốn hồi ký 592 trang của cựu cố vấn an ninh quốc gia đã phơi bày những rạn nứt giữa ông Trump và cố vấn chính sách đối ngoại thân cận nhất của ông, Mike Pompeo, người vào vòng thân tín của ông Trump bằng sự trung thành và kỷ cương.
Ông Pompeo, người dẫn dắt mục tiêu phi hạt nhân hóa Triều Tiên của chính quyền Trump, mô tả chính sách ngoại giao của tổng thống với Bình Nhưỡng “có xác suất thành công bằng không”, ông Bolton viết trong cuốn sách, theo Washington Post.
Sự hoài nghi của Pompeo về nỗ lực này bắt đầu từ trước hội nghị thượng đỉnh đầu tiên của ông Trump với nhà lãnh đạo Kim Jong Un tại Singapore năm 2018 và càng ngày càng lớn dần.
Sau khi nghe ông Trump nói chuyện với Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae In trước hội nghị thượng đỉnh, ông Pompeo và ông Bolton chia sẻ với nhau sự chán chường của họ đối với những gì tổng thống nói.
Ông Pompeo, nghe cuộc điện đàm từ Trung Đông, nói với ông Bolton rằng ông “đang bị ngừng tim ở Saudi Arabia”, ông Bolton viết. Ông Bolton chia sẻ sự thất vọng tương tự với cuộc trò chuyện, mô tả đây là “trải nghiệm cận kề cái chết”.
Khi các cuộc đàm phán diễn ra, ông Pompeo băn khoăn rằng ông và các đồng nghiệp của ông đang nguy hiểm vì ông Trump phá hủy các mục tiêu của chính tổng thống về Triều Tiên vì ông rất muốn có được một thỏa thuận.
Khi ông Trump cuối cùng chạm mặt với ông Kim tại Singapore vào tháng 6/2018, nhà lãnh đạo trẻ tuổi nói rằng quan hệ rắc rối giữa Triều Tiên và Mỹ là do “chính sách thù địch của các chính quyền Mỹ trong quá khứ”, ông Bolton viết. Ông Trump “đã đồng ý với đánh giá của ông Kim, lưu ý rằng có một số người rất quân phiệt ở phía Mỹ”
Vào lúc đó, ông Pompeo gửi cho Bolton một văn bản rằng “ông ta nói toàn chuyện nhảm nhí”, ông Bolton viết. Không rõ là ông Pompeo nói về ông Trump hay ông Kim, nhưng ngoại trưởng rõ ràng không đồng tình với niềm tin của hai người rằng Mỹ là bên gây ra quan hệ xấu giữa hai nước.
Trong thời gian làm việc cho ông Trump, ông Bolton và ông Pompeo thường đụng độ ở hậu trường, và tháng 9 năm ngoái, ông Pompeo đã bảo vệ quyết định của ông Trump về việc sa thải ông Bolton, nói rằng chắc chắn “có những thứ mà đại sứ Bolton và tôi có quan điểm khác nhau về cách chúng ta nên tiến hành”.
Song hai người từ lâu đã có chung quan điểm diều hâu về chính sách đối ngoại, khiến họ phải tâm sự với nhau và bày tỏ sự thất vọng về hành động của tổng thống, ông Bolton viết.
Chẳng hạn, trong cuộc họp quan trọng vào ngày 10/12/2018, ông Bolton đã gặp Pompeo để bày tỏ sự lo lắng rằng ông Trump “cản trở công lý như một thói quen”, nói với ông Pompeo rằng đây là tình trạng mà họ không thể chấp nhận.
Ông Pompeo thường được miêu tả là cố gắng ngăn ông Trump rút quân ra khỏi nhiều quốc gia khác nhau, kể cả ở Trung Đông và bán đảo Triều Tiên. “Pompeo sợ Trump quay trở lại với việc rút quân khỏi bán đảo hoàn toàn”, ông Bolton viết về cuộc thảo luận sau hội nghị thượng đỉnh Trump – Kim.
Sau những tiết lộ trong sách, ông Pompeo đã phản pháo ông Bolton, nói cuốn sách là “những lời nói dối, những sự thật nửa vời, và những điều hoàn toàn sai trái”.
“Điều đáng buồn và nguy hiểm là vai trò công khai cuối cùng của John Bolton là vai trò một kẻ phản trắc đã làm tổn hại nước Mỹ bằng cách vi phạm trách nhiệm thiêng liêng của ông ta với người dân Mỹ”, ông Pompeo nói trong một tuyên bố. Ông không bác bỏ bất kỳ chi tiết cụ thể nào trong những tiết lộ của ông Bolton.
Ông Pompeo, cựu nghị sĩ từ Kansas, đã tại nhiệm lâu hơn tất cả đồng nghiệp của mình trong đội ngũ an ninh quốc gia của ông Trump – những người hoặc đã từ chức trong sự tức giận, như cựu bộ trưởng quốc phòng Jim Mattis, hoặc bị sa thải một cách kỳ lạ, như cựu ngoại trưởng Rex Tillerson.
Một người gần gũi với ông Pompeo nói rằng ngoài trưởng sẽ ổn vì ông Trump khinh thường ông Bolton, người mà ông đã tuyên bố sa thải hồi tháng 9 năm ngoái trong một tweet.
“Trump sẽ không tin cuốn sách này là sự thật vì ông ghét Bolton”, người này nói với điều kiện giấu tên.
Một quan chức cấp cao của Nhà Trắng cho biết ông Pompeo vẫn có được sự tin tưởng của tổng thống.
Song phản ứng của ông Trump đối với các bài viết trên truyền thông về việc các cố vấn của ông xúc phạm ông có thể khó dự đoán.
Mặc dù có ác cảm với NBC News, sau khi trang này nói rằng ông Tillerson gọi ông Trump là “nít ranh” vào năm 2017, vị tổng thống nhiều lần nổi đóa về sự việc và mối quan hệ giữa hai người không bao giờ còn được như trước.
Đông Phong – Zing
Đồ họa: Hà My. Ảnh: Reuters, AFP, Getty
